Dossier 6: Vakoverschrijdende eindtermen in het secundaire onderwijs

Een vangnet voor waardevolle en maatschappelijk relevante inhouden

Historiek

In 1997 krijgt het secundaire onderwijs voor het eerst te maken met vakoverschrijdende eindtermen (VOET). Die eindtermen beschrijven wat leerlingen moeten kennen en kunnen en welke houdingen van hen worden verwacht. De overheid wou daarmee een soort vangnet creëren voor waardevolle en maatschappelijk relevante inhouden die misschien onvoldoende terug te vinden zijn in de vakken.

Op 1 september 2010 worden nieuwe, geactualiseerde vakoverschrijdende eindtermen voor het secundaire onderwijs van kracht. Het aantal wordt verminderd en er is een inhoudelijke bijsturing. De actualisering van de eindtermen moet in de eerste plaats een antwoord bieden op de vraag welke capaciteiten elke burger in Vlaanderen minimaal nodig heeft om actief aan de samenleving te kunnen participeren en om een persoonlijk leven uit te bouwen. Ook op het niveau van de Europese Unie is hierover nagedacht. Er is immers een aanbeveling van het Europees Parlement en de Raad inzake sleutelcompetenties voor levenslang leren.

Ordeningskader

In dit ordeningskader vinden we zeven contexten terug gecombineerd met een gemeenschappelijke stam en met leren leren in een speciale rol. Dit alles wordt aangevuld met eindtermen ICT voor de eerste graad en technisch-technologische vorming voor de tweede en derde graad.

De eindtermen in de gemeenschappelijke stam zijn gericht op een aantal sleutelcompetenties. De stam geeft een opsomming van vrij algemeen geformuleerde eindtermen, los van elke context. Ze zijn toepasbaar in alle opvoedings- en onderwijsactiviteiten van de school.

De bedoelde sleutelcompetenties zijn: communicatief vermogen, creativiteit, doorzettingsvermogen, empathie, esthetische bekwaamheid, exploreren, flexibiliteit, initiatief, kritisch denken, mediawijsheid, een open en constructieve houding, respect, samenwerken, verantwoordelijkheid, zelfbeeld, zelfredzaamheid, zorgvuldigheid, zorgzaamheid.

De eindtermen in de stam zijn niet enkel onderling combineerbaar, maar kunnen ook samen met andere vakoverschrijdende en vakgebonden eindtermen worden aangepakt.

Verder worden vakoverschrijdende eindtermen gerubriceerd in zeven contexten. Die zijn:
- context 1: lichamelijke gezondheid en veiligheid
- context 2: mentale gezondheid
- context 3: sociorelationele ontwikkeling
- context 4: omgeving en duurzame ontwikkeling
- context 5: politiek-juridische samenleving
- context 6: socio-economische samenleving
- context 7: socioculturele samenleving

Net zoals de eindtermen in de stam, kunnen de eindtermen van elke context gecombineerd worden tot nieuwe zinvolle en – voor de school – relevante gehelen. Dat kan zowel onderling als met de eindtermen in de rest van het ordeningskader en met de vakgebonden eindtermen.

Leren leren heeft als vakoverschrijdende rubriek een eigen karakter. Het pakket leunt zeer sterk aan bij de kerntaken van het onderwijs. Het doel van leren leren is leerlingen te helpen een manier van leren te verwerven die past bij hun persoon. Levenslang leren is een belangrijk aspect van zelfontplooiing. Participatie en actief burgerschap in een democratische samenleving vragen om autonoom handelende en denkende burgers die bereid zijn hun hele leven lang bij te leren.
Net omdat leren leren zo essentieel is, zijn er specifieke eindtermen voor de eerste graad, voor de tweede en voor de derde graad.

Ook graadgebonden zijn de eindtermen ICT – enkel te realiseren in de eerste graad – en de eindtermen technisch-technologische vorming – enkel te realiseren in de tweede en in de derde graad.

U kan alle vakoverschrijdende eindtermen terugvinden in drie bijlagen:
bijlage 1: vakoverschrijdende eindtermen stam, ICT, TTV
bijlage 2: vakoverschrijdende eindtermen leren leren
bijlage 3: vakoverschrijdende eindtermen contexten

Opvoedingsproject

Opvoedingsproject Leiepoort campus Sint-Hendrik

Leerlingen als jonge bomen …

Een stevig wortelstel – kennis, gevoel, creativiteit –

verankerd in een rijke humuslaag van evangelische inspiratie.

Een boomstam als geleider van de groei tot verantwoordelijke mens.

Een kruin geënt op een 4-tal sterke takken:

een intellectuele mens, blijvend kritisch

een relationele mens, eerlijk en solidair

een diepe mens, geestelijk rijk en vrij

een natuurlijke mens, harmonieus en bewust nederig

Uitgroeiend tot unieke mensen…
Het waaien van de bladeren is beeld van zending, het loslaten van leerlingen:
groen en vitaal, nog alles in zich…

Laat dit een samenvatting zijn van het opvoedingsproject waarmee wij als school aan de slag gaan. Dit opvoedingsproject leent zich perfect tot de implementatie van de vakoverschrijdende eindtermen. We vinden er zonder moeite de sleutelcompetenties van de stam in terug en ook een aantal contexten zijn aanwezig. Dit opvoedingsproject wordt dus de basis van waaruit wij als school de vakoverschrijdende eindtermen realiseren.

Structurele aanpak

Vakoverschrijdende eindtermen structureel aangepakt

Structureel betekent hier dat we het hebben over die activiteiten en projecten die gestuurd worden door directie en coördinatoren, werkgroepen ad hoc, soms ook vakgroepen of een aantal individuele leraars. Het gaat hier vaak over activiteiten voor een jaarschijf of zelfs voor de volledige school. Die activiteiten en projecten worden dan ook binnen die groepen ontwikkeld, waarbij (verschillende) VOET expliciet vorm krijgen, uitgevoerd en geëvalueerd worden.

Een aantal voorbeelden maken een en ander duidelijk.

Via een gezondheidsbeleid (drankfonteinen op de speelplaats, Ampersoet…), een sportbeleid (sportdagen, sport tussen de middag, sport na school…), verkeersopvoeding (schoolfietsen, gemachtigd opzichters…) en een goed werkend comité voor preventie en bescherming op het werk (brandevacuatie, veiligheidsafspraken labo…) realiseren we eindtermen uit context 1 lichamelijke gezondheid en veiligheid.

Eindtermen uit context 2 mentale gezondheid en context 3 sociorelationele ontwikkeling realiseren we dankzij de uitwerking van een jaarthema in startvieringen, een team leerlingenbegeleiding, peter- en meterwerking, activiteiten relationele vorming, de wereldwinkel op school, Amnesty International en zoveel meer.

Context 4 omgeving en duurzame ontwikkeling staat al geruime tijd in het vaandel van de school. We bieden de eerste jaars een brooddoos aan; we hebben kippen op school; we maken werk van een energiebeleid met richtlijnen in elke klas rond zuinig energiegebruik; er staan zonnepanelen op het dak Coubertin, om een paar voorbeelden te noemen.

Onze goedwerkende leerlingenraad, samen met ouderraad en schoolraad, maakt duidelijk dat ook eindtermen binnen context 5 politiek-juridische samenleving ernstig worden genomen. De minionderneming, het vak economie in de lessentabel van klassen wetenschappen tweede graad, verschillende solidariteitsacties e.a. geven context 6 socio-economische samenleving vorm.

Context 7 socioculturele samenleving is misschien wel het paradepaardje van de school. We hebben een poëziemuur en een tweejaarlijks poëziegebeuren op gedichtendag. We hebben een leesklas Gezellig Gezelle, kunstwerken door leerlingen gemaakt her en der verspreid op school. We snuiven kunst in Londen, Parijs, Keulen en Italië en blijven vasthouden aan keuzegedeeltes als Kanvas, BeeldenT en lessen in het donker.

De realisatie van vakoverschrijdende eindtermen leren leren in eerste, tweede en derde graad spreekt voor zich. Er is de klassenleraar en coklassenleraar als spilfiguren in de begeleiding van de leerling op vlak van studiemethode, studiemotivatie en studiekeuze. Er is een leercoach tweede graad; er zijn infoavonden en oudercontacten. Er is een planningsagenda; er zijn bundels leren leren. Er is de mogelijkheid tot bus- en avondstudie en er is de internetklas toegankelijk tussen de middag. Ook dit alles slechts een greep uit wat voorhanden is.

Extra oefeningen, powerpoints en vakinventarissen, alles is te vinden op elo. Onze elektronische leeromgeving maakt duidelijk dat ook Leiepoort campus Sint-Hendrik de digitale weg is ingeslagen. ICT wordt vanaf het eerste jaar geïntegreerd gegeven in het vak Nederlands, maar natuurlijk ook in verschillende vormen aangeleerd en toegepast in andere vakken en andere jaarschijven.

Jaarplannen

Vakoverschrijdende eindtermen en jaarplannen

Elke leraar heeft volgens het leerplan van het vak dat zij of hij geeft een aantal eindtermen te realiseren. Een deel van die eindtermen is vakgebonden; een deel is vakoverschrijdend. Dit betekent dat dus ook in elk vak een aantal sleutelcompetenties of een aantal eindtermen uit een van de zeven contexten gerealiseerd worden. Elke leraar is in elk vak ook bezig met leren leren.

De leraar Nederlands in het eerste jaar vervult een toonaangevende rol in het realiseren van de vakoverschrijdende eindtermen ICT eerste graad. De leraar wetenschappen gaat een flink stuk op weg in het realiseren van de eindtermen technisch-technologische vorming tweede en derde graad.

Elke leraar noteert bij zijn of haar jaarplan welke VOET wordt gerealiseerd bij welke leerinhoud. Zo ontstaat de mogelijkheid mogelijke hiaten in de realisatie van alle eindtermen op te sporen. Die eindtermen moeten dan zeker aan bod komen in het structurele aanbod van de school of tijdens de ingerichte niet-lesactiviteiten.

Niet-lesactiviteiten

Vakoverschrijdende eindtermen en niet-lesactiviteiten

Het leerplan van een bepaald vak kan een uitstap of niet-lesactiviteit verplichten. We denken bijvoorbeeld aan excursies voor aardrijkskunde. Daarnaast organiseert een aantal vakken een aantal niet-lesactiviteiten net om op die manier bepaalde vakoverschrijdende eindtermen te realiseren.

Welke vakoverschrijdende eindtermen vermelden we in een brief naar ouders en leerlingen.

Een tweetal voorbeelden:

Op woensdag 9 november gaan alle eerstes kijken naar het toneelstuk Gameover@pesten. Nadien stellen leerlingen een antipestplan op, met afspraken voor zichzelf, de klas, de school. Zo realiseren we meteen een aantal VOET uit context 2 en 3, mentale gezondheid en sociorelationele ontwikkeling.

Op maandag 7 november bezoekt 6 Humane Wetenschappen het Vlaamse parlement, een uitgelezen kans om leerstof in de praktijk om te zetten. In de voormiddag volgt een korte rondleiding door de gebouwen en wat uitleg over de werking van het parlement. In de namiddag gaan de leerlingen zelf aan de slag: nadenken over enkele stellingen en proberen elkaar te overtuigen met argumenten. Een mooie introductie in de wereld van de Vlaamse politiek en de realisatie van vakoverschrijdende eindtermen uit context 5, politiek-juridische ontwikkeling.

Vakoverschrijdende eindtermen: zes jaar op stap

In een steeds veranderende samenleving is het goed als school aandacht te hebben voor de sleutelcompetenties en contexten aangereikt door de vakoverschrijdende eindtermen. Behalve voor leren leren, ICT en technologische vorming, vormen de VOET een niet-graadgebonden aanbod. Zes jaar lang krijgt de school en de leerling de kans om deze eindtermen te realiseren. Zes jaar lang gaan we op stap met onze leerlingen, van jonge bomen, uitgroeiend tot unieke mensen. We maken dankbaar gebruik van alle hulp die vakoverschrijdende eindtermen op die weg kunnen bieden.